Kunstenaarscollectief Observatorium

‘Ons werkterrein is de openbare ruimte’

Observatorium is een Rotterdams kunstenaarscollectief, opgericht in 1997. De vier samenwerkende kunstenaars voeren projecten uit op het snijvlak van kunst, (landschaps)architectuur en stedenbouw. Zoals laatst nog, in de Duitse stad Chemnitz. Als onderdeel van het stadskunstproject Gegenwarten plaatste Observatorium daar een tijdelijke stadspoort. Met een prachtige dichtregel, geschreven in letters van hout. Goed en mooi gemaakt door Interieurmakers Rotterdam.

Een observatorium is een sterrenwacht, een plek waar je naar buiten en om je heen kunt kijken. Een plek om dingen te ontdekken, maar ook om te reflecteren. ‘Een naam die uitstekend bij ons past’, stelt medeoprichter en beeldend kunstenaar Geert van de Camp. ‘Ons werkterrein is de openbare ruimte. De objecten die wij maken, kunnen tijdelijk of permanent in de omgeving blijven staan. Een dag, of voor altijd. Wij creëren plekken waar je om je heen kunt kijken, maar waar je ook een beetje terug naar jezelf kunt gaan. Mensen worden vaak een onderdeel van de dingen die wij bouwen. Ze kunnen er in verblijven, er in zitten: het zijn niet alleen maar objecten om naar te kijken, maar ook om te gebruiken.’

De hele wereld over
Zo plaatste Observatorium acht zogeheten Straatkijkers in het centrum van Rotterdam. Houten uitkijkposten zoals je die ook in natuurgebieden kunt aantreffen. Voorbijgangers konden vanuit de Straatkijkers neerzien op de voorbijtrekkende mensenmassa: zien en gezien worden. En in New York bouwden de kunstenaars een tijdelijk zomerpaviljoen in een openbaar park, bedoeld als verblijf voor afzondering. Gasten konden 24 uur wonen in een kunstwerk en stelden hun bevindingen ter beschikking aan een tentoonstelling. De lege boekenkasten suggereerden afwezigheid van voorkennis en nodigden de gasten uit de planken te vullen met hun opgedane ervaringen. ‘Ook al stond dat paviljoen er tijdelijk, het bouwwerk heeft uiteindelijk nog acht jaar op verschillende plekken in de wereld gestaan’, aldus Geert. ‘We gaan de hele wereld over, van de VS en Australië tot Rusland en Frankrijk.’

Stadskunstproject in Chemnitz
Van meet af aan is Observatorium ook flink actief in Duitsland. Onlangs nog, in het centrum van Chemnitz. Daar is t/m 25 oktober het stadskunstproject Gegenwarten te zien, waar ruim twintig kunstenaars hun visie op de stad tonen. Chemnitz is in de race voor culturele hoofdstad van Europa en heeft om die reden deze grote tentoonstelling voor kunst in de openbare ruimte georganiseerd. Observatorium bouwde een monumentale hybride van een stadspoort en een colonnade met de titel Wandelgang. ‘Chemnitz heeft een turbulente geschiedenis’, vervolgt Geert. ‘Het voormalige Oost-Duitsland wilde er een modelstad van maken en gaf er een nieuwe naam aan: Karl-Marx-Stadt. Aan een imposante stadsas werd een reusachtige sculptuur van Karl Marx geplaatst, een paradeboulevard die ruimte biedt aan duizenden mensen. Er werd geparadeerd, geprotesteerd en muziek gemaakt. Na de val van het IJzeren Gordijn kreeg de stad in 1990 haar oude naam Chemnitz weer terug. De stad moet zich sindsdien opnieuw uitvinden en is op zoek naar een nieuwe identiteit. Deze plek, vlakbij die gigantische buste van Karl Marx, was dé plek voor ons kunstwerk.’

Een einde en een begin
Een heel bijzondere plek volgens Geert. ‘Het is vreemd, onaf; je vraagt je af wat hier gebeurd is. En ook: wat er nog zou kúnnen gebeuren. Het is het abrupte einde van de enorme boulevard, het riviertje de Chemnitz loopt erlangs, er staan vuilcontainers, auto’s, appartementen uit de jaren zestig en zeventig en het is middenin de stad. Hier wilden we iets maken, waarmee die Oostblokparadeboulevard een afsluiting krijgt en tegelijkertijd een doorgang. Een einde én een begin van een tijdperk, een uitnodiging om in het rond te kijken en je af te vragen waar je nu bent. Uit alle indrukken die we op deze plek opdeden, hebben we uiteindelijk Wandelgang als tijdelijk object gedestilleerd.’

Letters van hout
Opvallend element aan het kunstwerk is de dichtregel Was beginnt am Ende, was hört am Anfang auf? (wat begint aan het einde, wat eindigt aan het begin?), geschreven door de Duitse dichteres Barbara Köhler. ‘Een dichtregel die perfect klopt met onze ideeën. Het is een vraag om na jaren van staatsleuzen, meningen en protesten even stil te staan en na te denken over een vervlogen tijdperk, herstel en nieuw begin.’
De houten letters zijn gemaakt door Interieurmakers Rotterdam. ‘We overwogen nog even de letters zelf uit te zagen, maar we wilden dat het goed en mooi zou gebeuren. Omdat wij Henk Gravendeel al lang kennen en vaker hebben samengewerkt, hebben we hem gevraagd dat te doen. Dat is het fijne als je elkaar al wat langer kent; dan is het even een telefoontje, wat tekeningen heen en weer en snel schakelen. Met zoals altijd weer een fantastisch resultaat.’